Að „„hjallast““ úr sama farinu

Stjórnvöld fengu mjög skýr skilaboð í vikunni. Núverandi fyrirkomulag grunnskólanáms á Íslandi skilar ekki ásættanlegum árangri. Þótt PISA-könnun OECD sé ekki upphaf og endir allrar umræðu um gæði menntunar væri afar skammsýnt að taka niðurstöðurnar ekki alvarlega. Betri samanburður á frammistöðu nemenda er vandfundinn og rannsóknir hafa sýnt sterka fylgni á milli þróunar árangurs í PISA-könnunum og hagvaxtar.

Ísland er í sérstakri stöðu hvað þessa hluti varðar. Fjárframlög hins opinbera á hvern grunnskólanema hafa farið vaxandi undanfarin 15 ár á sama tíma og dregið hefur verulega úr framlögum á hvern háskólanema. Ísland er enn fremur eina þjóðin innan OECD sem ráðstafar meiri fjármunum á hvern grunnskólanemanda en háskólanemanda. Þrátt fyrir þetta eru laun grunnskólakennara á Íslandi í lægri kantinum og almenn óánægja með starfskjör. Það er óhugsandi að ekki sé hægt að nýta fjármunina betur.

Nýjar leiðir hafa borið árangur
Fjölbreytni í rekstrarformi opinberrar þjónustu hefur skilað mjög góðum árangri, jafnt hérlendis sem erlendis. Á nýlegum fundi Samtaka verslunar og þjónustu um verkaskiptingu hins opinbera og einkaaðila hélt framkvæmdastjóri Hjallastefnunnar, Áslaug Hulda Jónsdóttir, afar áhugavert erindi um starfsemi og árangur fyrirtækisins.

Mörgum bregður í brún þegar orðið fyrirtæki er nefnt í þessu samhengi, enda hefur aðkoma einkaaðila að opinberri þjónustu verið viðkvæmt viðfangsefni á undanförnum árum. Þetta á einkum við þegar rætt er um menntun og heilbrigðisþjónustu. Slík viðhorf markast gjarnan af því að umræðu um fjármögnun og aðgengi að opinberri þjónustu er blandað við umræðu um rekstur hennar.

Þegar horft er á þann árangur sem starfsemi fyrirtækis eins og Hjallastefnan hefur náð er óumflýjanlegt að spyrja hvort hér liggi ekki hluti af lausn vandans í grunnskólakerfinu. Námsárangur nemenda innan Hjallastefnunnar hefur verið góður, nemendum líður vel og ásókn í skólana er langt umfram það sem starfsemin annar.

Hér er ekki átt við að uppskrift Hjallastefnunnar sé sú eina rétta. Það sem velgengni hennar sýnir aftur á móti fram á eru þau miklu tækifæri sem samkeppni, nýsköpun og fjölbreytileiki skapa. Í dag eru einungis 2,5% grunnskólanemenda í sjálfstæðum skólum og fæstir foreldrar standa frammi fyrir valkostum þegar kemur að grunnskólamenntun barna sinna. Þessu ætti að breyta.

Tækifærin liggja víðar
Að lokum er vert að benda á að vandinn í grunnskólakerfinu á sér sterka hliðstæðu í stærra viðfangsefni: Hvernig efla megi opinbera þjónustu á sama tíma og dregið er úr útgjöldum?

Fram til þessa hefur aðferðafræði hagræðingaraðgerða í opinberum fjármálum fyrst og fremst gengið út á að reyna að gera sömu hlutina með sama hætti fyrir minni fjármuni. Í stað þess að hjakka í sama farinu verður að nýta þessar áskoranir með uppbyggilegri hætti og spyrja í auknum mæli hvað megi gera öðruvísi.

Þar spilar samstarf og verkaskipting hins opinbera og einkaaðila lykilhlutverk. Aukin aðkoma einkaaðila að opinberum rekstri getur skilað miklum ávinningi ef rétt er haldið á spilunum eins og dæmin sanna. Þessi ávinningur er ekki eingöngu fólginn í hagkvæmni í rekstri, heldur ekki síður auknu vali neytenda og hvötum til nýsköpunar. Hleypidómar, íhaldssemi og tortryggni mega ekki koma í veg fyrir að allir kostir verði skoðaðir til hlítar á málefnalegan og skynsamlegan máta.

Frosti Ólafsson, framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs Íslands
Greinin birtist í Fréttablaðinu þann 7. desember 2013