Stefna til óstöðugleika og ósjálfbærni?

Viðskiptaráð hefur skilað inn umsögn vegna þingsályktunar um breytingu á þingsályktun nr. 10/148 um fjármálastefnu fyrir árin 2018–2022. (Mál nr. 968) umsögn. Afar mikilvægt er að ríkisfjármálunum sé beitt með skynsamlegum hætti, bæði hvað varðar forgangsröðun og ekki síst að litið sé á afkomuna sem jafnvægislist. Of lítill halli og mikið aðhald getur dýpkað efnahagsdýfuna rétt eins og of mikill halli getur skapað ójafnvægi í hagkerfinu og kynt undir verðbólgu. 

• Beita þarf ríkisfjármálum af skynsemi við núverandi aðstæður og setja endurreisn atvinnu- og efnahagslífs í forgang. 
• Af fjármálstefnunni að dæma stefnir í viðvarandi halla og að slakinn í ríkisfjármálum vaxi áfram eftir að efnahagsbatinn hefst. 
• Til að gengisspáin sem fjármálastefnan hvílir á gangi upp þarf gengi krónunnar arð styrkjast um 7% til ársloka. Ef ekki, eru verðbólguhorfur lakari en gert er ráð fyrir. 

Endurreisn atvinnu- og efnahagslífs í forgang 

Í þeim alvarlegu efnahagsþrengingum sem nú dynja yfir geta ríkisfjármálin gegnt mikilvægu hlutverki í að milda höggið. Staða efnahagsmála nú í aðdraganda áfallsins er slík, að forsendur eru fyrir því að ríkissjóður mildi höggið sem hefur þá birtingarmynd að ríkissjóður verður rekinn með halla upp á 11-13% af landsframleiðslu í ár. 

Að reka ríkissjóð með miklum halla er eitt og sér engan veginn nægjanlegt. Miklu máli skiptir hvernig ríkisfjármálunum er beitt og að stjórnvöld hafi skýra sýn á hlutverk þeirra í hagstjórninni. Í vor réðust stjórnvöld í aðgerðir til að bregðast við neyðarástandi í algjörri óvissu eftir að staðan breyttist svo gott sem á einni nóttu. Óvissan er enn mikil en hefur þó minnkað og tími neyðarráðstafana er liðinn. Núna er rétti tíminn til að setja aðgerðir til endurreisnar hagkerfisins í forgang.  

Hækkun atvinnuleysisbóta og annað sambærilegt sem kallað hefur verið eftir að undanförnu er ekki til þess fallið að leysa þau grundvallarvandarmál sem felast í atvinnuleysi sem nálgast tveggja stafa tölu og hruni í gjaldeyristekjum og verðmætasköpun almennt. Þess vegna þarf að setja í forgang aðgerðir, í ríkisfjármálum sem og annars staðar, sem leysa þau vandamál með beinni hætti og stuðla þannig að endurreisn atvinnu- og efnahagslífs. Skapa þarf sem mesta hvata til að skapa fjölbreytt störf. Þannig getur atvinnuleysi minnkað, verðmætasköpun aukist og hægt er að koma í veg fyrir alvarlegustu afleiðingar langtímaatvinnuleysis. 

Viðvarandi halli í kortunum? 

Sem fyrr segir er gert ráð fyrir að afkoma ríkissjóðs verði neikvæð sem nemur 11% af landsframleiðslu í ár og að auki er óvissusvigrúm fyrir 2% meiri halla. Það sem vekur sérstaka athygli er að hallinn mun lítið batna á næsta ári og verða 9%, þrátt fyrir að gert sé ráð fyrir 4,9% hagvexti. Að óbreyttu virðist því sem ríkisfjármálin muni ekki einungis sýna slaka á komandi árum heldur að sá slaki fari vaxandi eftir að viðspyrnan hefst. Að gefnum einföldum forsendum um samspil tekna og gjalda, sem fela í sér að heildarskattbyrði árið 2022 verði áþekk því sem var á síðustu árum, er útlit fyrir áframhaldandi raunútgjaldavöxt á næsta ári, líkt og fram kemur í greinargerð (mynd 1). Að gefnum þessum forsendum munu ríkisútgjöld því hækka um 204 milljarða króna að raunvirði á aðeins þriggja ára tímabili. Þar sem landsframleiðsla árið 2022 verður komin á svipaðar slóðir og árið 2019, en hallinn verður enn 7% af landsframleiðslu (jafnvel 10% skv. óvissusvigrúmi), má leiða að því líkur að stefnt sé á viðvarandi halla á ríkissjóði eftir að fullu atvinnustigi hefur verið náð. Þessu til stuðnings má nefna að í sviðsmyndagreiningu fjármálaráðuneytisins í maí, sem byggir á áþekkum hagvaxtartölum, var hallinn mun minni árið 2022 eða rúmlega 4% af VLF. 

Ofangreint skiptir máli því það bendir til að sú mynd sem teiknuð er upp í fjármálastefnunni virðist illa samræmast grunngildum stefnumörkunar í opinberum fjármálum skv. lögum: Sjálfbærni og stöðugleika. Verði hallinn svo þrálátur og mikill er hætta á að ríkið ýti undir eftirspurnarvöxt sem ekki eru efnahagslegar forsendur fyrir, með tilheyrandi óstöðugleika, verðbólgu og hærra vaxtastigi en ella. Mögulega gæti lausnin falist í því að stefna á minni halla á afkomu ríkissjóðs frá og með næsta ári, en á móti auka óvissusvigrúmið lítillega þar sem efnahagsbatinn gæti hæglega dregist á langinn með tilheyrandi vexti hallareksturs. 

Þá skal nefnt, líkt og Viðskiptaráð hefur áður gert, að sterk rök hníga að því að miða frekar, eða einnig, við hagsveifluleiðrétta afkomu ríkissjóðs í fjármálastefnunni. Þannig væri t.d. skýrt hvort og að hve miklu marki það sem rakið er hér að framan eigi við rök að styðjast. 

Gert ráð fyrir 7% gengisstyrkingu til ársloka í spá Hagstofunnar – hvers vegna? 

Í nýuppfærðri hagspá Hagstofu Íslands, sem liggur til grundvallar fjármálastefnunni, er gert ráð fyrir að gengisvísitala krónunnar verði að jafnaði 9,3% hærri í ár en í fyrra (gengið veikara). Til að það gangi upp, miðað við stöðu krónunnar 27. ágúst, þarf gengi krónunnar að styrkjast um ca. 7% til ársloka og samanlagt um 8% til ársloka 2021 (mynd 2). Haldist gengið aftur á móti óbreytt út árið liggur fyrir að gengið verður 11,8% veikara en í fyrra. 

Þessi forsenda vekur nokkra furðu en skýrist líklega að einhverju leyti af því á hvaða tíma gengið var fest skv. spánni. Í öllu falli er mikilvægt að minna á að veikara gengi krónunnar þýðir að óbreyttu hærri verðbólgu en gert er ráð fyrir í spá Hagstofunnar sem fjármálastefnan byggir á. Í því ljósi er enn mikilvægara að hugað sé að góðu jafnvægi í ríkisfjármálunum á næstu misserunum þannig að þau verði ekki of losaraleg með tilheyrandi óstöðugleika og verðbólgu. 

Viðskiptaráð leggur til að þingsályktunartillagan verði samþykkt að teknu tilliti til ofangreindra athugasemda